deur Marlien van der Westhuizen, SOS-navorser
Afrikaanse skole moenie hul rol as kulturele instellings gering ag nie. Soos sake nou staan is dit onwaarskynlik dat daar binnekort weer ʼn Afrikaanse openbare skool gebou gaan word en in teenstelling met die oorheersende denkwyse, groei die getal Afrikaanse leerders.
Navorsing deur die Solidariteit Skoleondersteuningsentrum (SOS) toon dat daar tans 2 449 is skole waar Afrikaans as onderrigtaal gebruik word. Dit is net minder as 10% van die totale getal openbare en onafhanklike skole in die land. Hierdie syfers blyk om inlyn te wees met die persentasie Afrikaanssprekendes wat volgens die 2011-sensus min of meer 13% van die landsburgers verteenwoordig.
Dit is egter nodig dat om dieper te kyk na die syfers, omdat daar ʼn groot hoeveelheid onafhanklike skole in hierdie getal ingesluit is, wat maklik ʼn vals sin van gemak tot gevolg het. Onafhanklike Afrikaanse skole het sedert 2012 met 22% toegeneem en verteenwoordig 220 van die 2449 skole. Dit is belangrik om in gedagte te hou dat hierdie onafhanklike skole gemiddeld slegs 100 leerders per skool akkommodeer – dit teenoor openbare Afrikaanse skole wat gemiddeld 850 leerders het.
Hofuitsprake en dreigende nuwe wetgewing oor taal en toelatings toon dat die toenemende druk, wat Afrikaanse enkelmediumskole ervaar om te verengels, sal voortduur en vererger in die toekoms. Hierdie is ʼn bron van kommer omdat daar tans net 1303 enkelmedium Afrikaanse skole in die land oor is.
Wat verder duidelik in die navorsing is, is dat enkelmediumskole, wat ʼn Engelse klas inneem, dikwels vinnig so vol raak met Engelse leerders dat Afrikaanse leerders die minderheid word. Tans is Afrikaanse leerders minder as die helfte in 62% van Afrikaanse parallelmediumskole en in 16% van die parallelmediumskole is daar minder as 10% Afrikaanse leerders. Baie van hierdie skole sal waarskynlik in die toekoms verengels en Afrikaanse leerders sal elders toegang tot bekostigbare Afrikaanse onderwys moet kry.
Sonder Afrikaanse enkelmediumskole wat deur Afrikaanse beheerliggame beheer word, sal baie skole na alle waarskynlikheid verengels en as kulturele instellings nie meer bestaan nie. Taal is sentraal in die oordrag van kultuur, waardes en etos, wat tot dusvêr bygedra het tot die sukses van Afrikaanse skole. Daarom moet Afrikaanse skole aangemoedig word om sovêr moontlik enkelmedium te bly.
Die SOS se strategie vir groter selfstandigheid van openbare skole kan skole se volhoubaarheid verskans. Maar skole en skoolgemeenskappe het egter die meeste beheer oor kwessies waaroor hulle self kan besluit en moet poog om hul selfstandigheid te versterk.
Lees die volledige verslag hier.
