Potchefstroom Gimnasium in Noordwes het onlangs weer die toekenning gekry vir die beste kwintiel 4 skool in die land. Dit is geen klein prestasie vir ’n skool nie en span die kroon op deurlopende toewyding, kundigheid en goeie bestuur van die skool. Maar wat beteken skoolkwintiele?
Volgens die Nasionale Norme en Standaarde vir Skoolbefondsing, word openbare skole in vyf groepe, bekend as kwintiele, gekategoriseer, hoofsaaklik met die doel om hulpbronne vanaf die staat toe te wys. Omdat leerders tussen die ouderdom van sewe en 15 deur die wet verplig word om skool by te woon, is die staat verplig om
Skole word in kwintiele verdeel, volgens die finansiële vermoë van die gemeenskap waarin die skool gevestig is. Kwintiel 1 tot 3 skole is skole in die armste gemeenskappe en ontvang aansienlik meer befondsing en hulpbronne vanaf die staat.
Openbare skole wat skoolgeld hef, word as kwintiel 4 of 5 gekategoriseer, het meer hulpbronne en bedien kinders van meer gegoede gesinne. Hierdie skole ontvang ’n aansienlik laer per capita toelaag van die staat en verwag hoofsaaklik van ouers om die finansiële las van onderwysvoorsiening en regulatoriese voldoening te dra.
Die volgende kriteria word gebruik om te bepaal hoe ryk of arm ’n bepaalde gemeenskap is:
Die kwintiel waarin ’n bepaalde skool geplaas word, beïnvloed hoeveel geld in subsidies hulle jaarliks vanaf die provinsiale departemente van onderwys ontvang. Kwintiel 1 tot 3-skole is almal skole wat nie skoolgeld hef nie en kry ’n jaarlikse toelaag van gemiddeld R1243 per leerder. Hierdie skole verteenwoordig 86% van alle openbare skole in die land. Landswyd is daar 627 kwintiel 4 en 301 kwintiel 5 skole.
Skole wat nie skoolfonds hef nie, in die besonder skole in townships, is ook geregtig op verskeie voorwaardelike subsidies waartoe ander skole, veral Afrikaanse skole, nie toegang het nie.
Kwintiel 4 skole ontvang gemiddeld R623 per leerder per jaar en kwintiel 5 kry R215 per leerder per jaar. Hierdie bedrag wissel egter tussen provinsies. Skole in KwaZulu-Natal ontvang die kleinste subsidie per leerder per jaar, met R955 vir kwintiel 1 tot 3, R522 vir kwintiel 4 en R179 vir kwintiel 5 skole. Skole in die Wes-Kaap kry die grootste subsidie. Dié provinsie betaal R1316 per leerder per jaar vir alle kwintiel 1, 2 en 3 skole. Kwintiel 4 skole ontvang R1055 en kwintiel 5 skole kry R390 per kind per jaar.
Hoewel meeste kwintiel 4 of 5 skole skoolgeld hef, mag leerders aansoek doen om van die skoolfonds kwytgeskeld te word, indien hul ouers dit nie kan bekostig nie. Gevolglik verloor hierdie skole ’n groter-wordende deel van hul inkomste aan die kwytskelding van skoolgeld. Volgens wet is provinsiale departemente veronderstel om skole hiervoor te vergoed, maar in praktyk ontvang skole ’n baie klein persentasie van die skoolgeld wat hulle jaarliks kwytskeld, terug van die regering. Dit is gedeeltelik omdat die regering se begroting vir die vergoeding van kwytskelding nie die afgelope jare vermeerder het nie, al het provinsiale onderwysdepartemente se begrotings jaarliks met meer as 8% gegroei.
Die SOS ondersoek tans die moontlikheid om ‘n regsaak aanhangig te maak om die staat te verplig om skole vir statutêr verpligte kwytskelding van skoolgeld, te vergoed.
*Bron: ’n Voorlegging deur die Departement van Basiese Onderwys aan die parlementêre komitee vir Basies Onderwys in November 2017.
