Administrasie van toelatings tot Gautengse skole: Wat is skole se regte met betrekking tot taalbeleid?

Weens onsekerhede wat bestaan rondom die nuwe administrasieproses vir toelatings van Graad 1 -en Graad 8-leerders vir 2020 en meer spesifiek die rol van ‘n skool se taalbeleid soos bepaal deur beheerliggame van skole, het die SOS dit nodig geag om die volgende onder skole se aandag te bring ter wille van groter duidelikheid:

• Die nuwe Toelatingsregulasies vir Leerders tot Openbare Skole in Gauteng wat in Maart 2019 afgekondig is, sowel as die konsep toelatingsbeleid wat daarna deur die Gautengse Departement van Onderwys gesirkuleer is, bevat nie ‘n verwysing na die taalbeleid of die taal van onderrig van ‘n bepaalde skool nie. Dit beteken egter nie dat ‘n taalbeleid van ’n skool nie van toepassing is op die toelating en plasing van leerders nie.

• Luidens Artikel 5(5) van die Suid – Afrikaanse Skolewet en toepaslike provinsiale wetgewing (Gauteng School Education Act, No 6 van 1995), word die toelatingsbeleid van ‘n openbare skool deur die beheerliggaam van ‘n skool bepaal.

• Bogenoemde bepaling van die Skolewet met verwysing na toelatingsbeleid staan afsonderlik van artikel 6(2) van die Skolewet. Hierdie bepaling maak voorsiening vir die taalbeleid van openbare skole en bepaal dat die beheerliggaam van ‘n openbare skool die taalbeleid van die skool kan bepaal in ooreenstemming met die Grondwet, die Skolewet en die toepaslike provinsiale wetgewing.

• Artikel 6(1) van die Skolewet bepaal ook dat die Minister van Basiese Onderwys norme en standaarde vir taalbeleid moet vasstel. Sodanige norme en standaarde ís vasgestel en word verder na verwys in die volgende paragrawe.

• Verder bepaal artikel 18A(1) van die Provinsiale Wet dat die beheerliggaam van ‘n openbare skool die taalbeleid van ‘n skool bepaal, onderhewig aan die Grondwet, die Skolewet, die Provinsiale Wet en die norme en standaarde vir taalbeleid soos bepaal deur die Minister van Basiese Onderwys.

• Ingevolge artikel 18A(2) van die Provinsiale Wet, dien die  beheerliggaam van ‘n openbare skool die taalbeleid by die LUR in vir kennisname. Dit is belangrik om kennis te neem dat ‘n taalbeleid nie soos ‘n toelatingsbeleid vir goedkeuring gesertifiseer moet word alvorens dit geldig is nie.
• Artikel 18A(3) van die Provinsiale Wet bepaal voorts indien die LUR van onderwys rede het om te glo dat die taalbeleid nie voldoen aan die Grondwet of ander vereistes soos in paragraaf 7 vermeld nie, moet die LUR in konsultasie tree met die beheerliggaam alvorens hy die beheerliggaam kan gelas om die taalbeleid te hersien.

• Die nasionale norme en standaarde vir taalbeleid bepaal ondermeer in paragraaf B(2) dat wanneer aansoek om toelating tot ‘n bepaalde skool gedoen word, die leerder sy of haar onderrigtaal mag kies.

• Paragraaf B(3) bepaal verder dat, indien die skool die taal wat die leerder gekies het, gebruik en waar daar plek in die betrokke graad beskikbaar is, die skool verplig is om die leerder te aanvaar. In dié verband het die Hooggregshof in die Hoërskool Overvaal-saak in 2018 beslis dat die omgekeerde ook geld, naamlik dat waar ‘n skool nie die taal van leer en onderrig gebruik wat deur die leerder gekies is nie, die skool nie gedwing kan word om die leerder toe te laat nie.

Met inagneming van al bogenoemde is dit duidelik dat die nuwe toelatingsregulasies nie die bepalings van artikel 18A van die Provinsiale Wet of die nasionale norme en standaarde vir taalbeleid vervang nie. Die taalbeleid wat deur ’n skool se beheerliggaam vasgestel is, moet by toelating van leerders in ag geneem word en kan nie deur die provinsiale departement van onderwys by die plasing of toelating van leerders geïgnoreer of verontagsaam word nie. Sodanige optrede sou onregmatig wees en vatbaar vir tersydestelling deur ‘n hof.

Indien u enige verdere navrae het in verband met bogenoemde kontak gerus vir Melanie Buys, hoof van Ontwikkeling aan die SOS by [email protected]. ‘n Konsep -toelatingsbeleid is hier beskikbaar:

https://skole.co.za/toelatingsbeleid/